Tureckie malarstwo na przełomie XIX i XX wieku

Malarstwo tureckie to dla przeciętnego Europejczyka ciągle terra incognita. Choć Turcja to kraj muzułmański każdy, kto zaczyna interesować się sztuką tego regionu jest zazwyczaj mocno zszokowany tym, jak bardzo sztuka turecka różni się od ascetycznej sztuki świata arabskiego.

Na przełomie XIX i XX wieku malarstwo tureckie przechodziło istotne przemiany, na które wpływ miały zarówno zachodnie ruchy artystyczne, jak i zmiany społeczno-polityczne zachodzące w Turcji. Tureccy artyści zaczęli masowo podróżować do Europy Zachodniej, gdzie zaznajamiali się z nowymi trendami w sztuce i nowymi technikami malarskimi. Głównym kierunkiem ich artystycznych pielgrzymek stał się oczywiście Paryż. Był to czas gwałtownych przemian społecznych i politycznych w Turcji. Wyraźny i nieodwracalny upadek Imperium Osmańskiego wymuszał pośpieszną modernizację państwa znaną jako era Tanzimatu. Zmiany objęły też życie artystyczne. Powstały szkoły i akademie umożliwiające tureckim artystom zdobycie profesjonalnego wykształcenia poświadczonego dyplomem. Najbardziej obiecującym studentom instytucje te fundowały stypendia artystyczne umożliwiające podróże do Europy i bezpośredni kontakt z awangardową europejską sztuką. Głównym ośrodkiem artystycznym Turcji stał się Stambuł. Powstała tam Szkoła Stambulska, w której zachodnie style artystyczne próbowano łączyć z turecką tradycją i duchem islamu. Celem było stworzenie w sztuce nowoczesnej, tureckiej tożsamości.

Tureccy malarze zaczęli eksperymentować z impresjonizmem i postimpresjonizmem, który zawładnął w tym czasie zachodnią Europą. Jednym z modnych trendów stał się orientalizm, popularny w ówczesnej Europie styl, który przedstawiał egzotyczne wersje Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej. Główny nurt szukał inspiracji w tureckiej historii i kulturze, starając się podkreślić swą narodową tożsamość. Na ten okres przypada działalność kilku wybitnych tureckich malarzy, jak: Osman Hamdi Bey, Şeker Ahmet Paşa, Hoca Ali Rıza czy Ibrahim Çallı. Tematem ich prac były zazwyczaj tureckie pejzaże i scenki rodzajowe. Koniec XX wieku przyniósł w tureckiej sztuce zwrot w kierunku modernizmu: zainteresowanie malarstwem abstrakcyjnym i awangardowym. Obiektem zainteresowania stały się: kubizm, ekspresjonizm i surrealizm.

Nazmi Ziya Güran urodził się 16 marca 1881 roku w Stambule. Od najmłodszych lat przejawiał żywe zainteresowanie malarstwem. Ukończył Szkołę Sztuk Pięknych w Stambule (obecnie Mimar Sinan Fine Arts University). Naukę kontynuował w Paryżu. Podczas pobytu w Paryżu zetknął się z dziełami francuskich impresjonistów, co wywarło głęboki wpływ na jego styl artystyczny. Malarstwo Nazmi Ziya Güran jest połączeniem zachodnich technik artystycznych, zwłaszcza impresjonizmu, z turecką tożsamością kulturową. Artysta był jednym z członków-założycieli Towarzystwa Malarskiego w Stambule (İstanbul Resim Heyeti, 1911). Towarzystwo miało na celu promowanie nowoczesnych praktyk artystycznych i stworzenie platformy dla tureckich artystów do wystawiania swoich prac. Ma też wybitne osiągnięcia jak pedagog. Był profesorem w Akademii Sztuk Pięknych w Stambule, gdzie z czasem został kierownikiem Katedry Malarstwa. Odegrał kluczową rolę w kształtowaniu programu nauczania i szkoleniu kolejnego pokolenia tureckich artystów. Wywarł trwały wpływ na turecką scenę artystyczną. Jego prace są podziwiane za żywą paletę kolorów, mistrzostwo w operowaniu światłem i wyjątkową atmosferę. Swą twórczością zainspirował kolejne pokolenia tureckich artystów.


İzzet Ziya urodził się w 1880 roku, w rodzinie urzędnika Imperium Ottomańskiego. Jego ojciec – Turnazade Ziya Beya – pracował w urzędzie celnym w Trypolisie (obecnie stolica Libii). Po ukończeniu francuskiego liceum w Bengazi (obecnie Libia) İzzet Ziya do Akademii Sztuk Pięknych w Stambule i został uczniem Salvatora Valeriego, Leonarda de Mango i Josepha Warnia-Zarzeckiego. Ten ostatni był polskim malarzem urodzonym we Francji, a od 1883 roku wykładowcą w stambulskiej szkole Sanayi-i Nefise (w 1928 roku otrzymała nazwę Akademii Sztuk Pięknych). Akademię İzzet Ziya ukończył z wyróżnieniem w 1903 roku, po czym na krótko wyjechał do Paryża. Tam poznał Galipa Beya, słynnego malarza i członka ruchu Młodych Turków, który był wydawcą satyrycznej gazety. Galip Bey wprowadził İzzet Ziya do swojego kręgu artystycznego we Francji, składającego się z malarzy i karykaturzystów. Po powrocie do Stambułu artysta tworzył ilustracje i karykatury dla magazynów takich jak Kalem i Resimli Gazete. Oprócz malarstwa znany był również ze swoich rysunków i ciętych felietonów. Po ogłoszeniu Drugiej Monarchii Konstytucyjnej w 1908 r. został mianowany sekretarzem Tajnej Izby, jednym z najwyższych stanowisk na dworze. Jednocześnie przez pewien czas pełnił funkcję oficjalnego malarza dworskiego, zastępując w tej roli Fausto Zonaro. W 1914 r. zlecono mu odtworzenie Portretu sułtana Selima III namalowanego przez malarza dworskiego Konstantina Kapıdağlıego w końcu XVIII wieku. Obraz został zniszczony podczas pożaru ambasady francuskiej. Po zakończeniu pracy w Resimli Gazete Ziya otrzymał posadę ilustratora w Yeni Kitap. Gorący i wilgotny klimat Turcji ma niestety to do siebie, że obrazy dużo szybciej się tu starzeją i ulegają uszkodzeniu niż w klimacie europejskim. Dlatego też wiele prac artysty bezpowrotnie uległo zniszczeniu, a z tych, które pozostały znaczna część jest mocno uszkodzona. Ale nawet to, co pozostało daje podstawę do stwierdzenia, że İzzet Ziya był jednym z największych tureckich malarzy.